LTIN ÜLKESİ KOLHETİ: EFSANE VE GERÇEKLEROtar LORDKİPANİDZE
Almancadan çeviren:Gubazi Çibarişi
''Eski çağlarda büyük üne sahip olan ülkenin (Kolhetia’nin ) ününü Jason’unArgonot seferi efsanesı ve ondan önceki Phrixos’un seferide göstermektedir.'' (Strabon)
Şekil. 4. Kolhi bronz baltaları, M.Ö. 15.-13. yy. Ureki yerleşim yerinde bulunmuştur.-ölçeksiz.Şekil- 5. Çeşitli figürlerle süslenmiş Kolhi Baltaları. M.Ö. 8.-7.yy.-ölçeksiz.Kolhi seramik ve Hazine bulgularını gösteren harita.
Kolhi kültürünün ana elemanları kütük ağaç mimarisi, çanak çömlek, tarım ve çesitli savaş aletleridir (Resim.2., 1-5). Bunların içinde baltala, kazma, çesitli gereç ve oklar karakteristik olan buluntulardır. Kolhi kültürüne ait bugün bilinen en eski metal-Höyük Supsa nehri deltasında yer alan Ureki yerleşim yerindedir (Şekil. 1. Nr.6). Höyükten çeşitli metal aletler çıkarılmıştır (Şekil.4.). Bunlar; 23 balta, 8 kürek biçimli kazma, yassı üçgen küreklerdir17.
Bu 23 baltadan 8 tanesi delikli, bükük formlu baltalardır ve genetik olarak Erken Bronz Çağında bilinenlere aittir. Fakat Hort’te (Mezar Hazine) bulunan baltaların büyük çoğunluğu yeni tip baltalardan oluşmaktadır ve büyük ihtimalle Orta Tunç Çağının son döneminde ortaya çıkmıştır. Bazı araştırmacılar bunlarn bugün bilinen Zaldi tipi gürcü baltaları ile aynı tipe ait olduğunu savunmaktadır. Üçüncü tip baltalar (Şekil. 4.), M.Ö. 2. binyılın ortalarından beri tipik forma sahip olan kolhi baltalarıdır. Ureki Hort’u araştırmacılar tarafından M.Ö. 2. binyılın ilk yarısı, tam olarak 18.-17. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir18
Orta Tunç Çağının son dönemini yansıtan bu Hort’te Batı Gürcistanın yeni bir döneminin başlangıcını gösteren çelitli aletler bulunmuştur. Bunlar, örneğin çapa ve bu döneme kadar bilinmeyen üçüncü tip baltalardır.
Bunlardan Ureki deki hortta iki adet bulunmuştur (Şekil. 4).Bunlar biçimsel olarak diğerlerinden farklılılar göstermektedir. Bu balta tipine Ureki dışındaki yerlerdede bulunmuştur19
Bunlar yaygın olarak bulunan Kolhi Kültürünün karakteristik eserleri olan Kolhi Baltalarının prototipleri olarak kabul edilmektedir20. Kolhi baltaları ana formunu 14. yüzyılda almış ve zamanla çok çeşitli biçimleri ortaya çıkmıştır (Şekil. 7. 4-14)21.
Özellikle baltalar Kolhi medeniyetinin karakteristik ürünlerindendir. Arkeolojik açıdan üç farklı ana formu yansıtmaktadırlar. Kolhi baltaları temel formunu M.Ö. 14. yüzyıllarda kazanmıştır. Üreki’deki kazılardan sonra yürütülen diğer kazılardada Kolhi baltalarının diğer özgün birçok varyasyonları ortaya çıkarılmıştır. Baltaların baş tarafları çeşitli formlara sahip ve gövdesi asimetrik olarak tasarlanmıştır Bu çok ince desenlerle bezenmiş ilginç elsanatları 1000 yıllık bir zaman süresinde çeşitliliği ve alışılmışın dışındaki ilginç formunu korumuştur 
Şekil .6. Hort ve Ude’den bronzden yapılmış çeşitli alet ve gereçler. – ölçeksiz.Şekil.7. 1-3. Urekideki kazilarda bulunan bronzdan süngü örnekleri, 4-14. Çesitli kolhi bronz baltalara ait varyasyonlar. 4-5 prototipler, M.Ö.15.yy; 6-7 I. tip; M.Ö.14.-11. yy; 8-9 II tip M.Ö. 14.-11.yy; 10-11 III tip, M.Ö. 11.-8. yy; 12-14 IV tip, M.Ö. 11.-7. yy. -ölçeksiz
Çeşitli ornamet ve motiflerle süslenmiş en iyi örnekleri M.Ö. 9.-7. yüzyıllara ait olanlarıdır22 (Şekil. 5; 6; 7. 1-3; Resim. 2. ve 3, 3). Bu dönem aynı zamanda demir işlemeciliğindeki gelişmeyi de yansıtmaktadır. Aynı dönemde ekonomide demirden yapılmış aletlerin önemi de gittikçe artmıştır.
Kolhi-Baltaları zamanla savaş aleti özelliğini kaybedip, sadece dini ayinlerde kullanılan obje (kult-nesne) özelliğini almaya baslamıştır. Çünkü Orta Tunç Çağında ayinsel (ritual) fonksiyonu olan ayın baltalar vardı23.
M.Ö.9-7.yy a ait baltaların çoğu işlemelidir (Şekil. 5.) ve çeşitli geometrik ornamentler, kırık, dalgalı çizgiler, yan, düz çentikler, balık kılçığı resimleri, eşkenar şekilli ağ motifleri, dairesel, spiral, haç, gamalı haç, gamalı haç benzeri motifler ile süslenmiştir. Benzer ornamentler ok ve diğer gereçlerdede rastlanmaktadır (Şekil. 7, 1-3). Bazı motifler güneş , ay ve yıldız gibi astral sembollere benzemektedir.
Özellikle karakteristik olanları çeşitli hayvan resimleridir. En yaygın olarak kullanılan hayvan resmi stilistik bir profille çizilmiş köpek resimleridir. Tam bir sanat eseri niteliğindeki bu motifler, oklara, masif yüzüklere, çengelli iğnelere ve bazı küçük gereçlere işlenmiştir. Köpek motiflerinin dışında geyik, at, yılan ve balık sevilen motiflerdendi24. Kolhi sanatının bir diğer özelliğide motif yüzeyinin başarılı bir şekilde kullanılmasıdır.
Baltalarda kullanılan sanatsal stil ve bunların bazılarındaki motifler kuzey Kafkasyadaki Koban kültürüne ait eserlerde görülen motiflerle benzerlikler göstermektedir. Bu yüzden bazı bilim adamları Kolhi kültüründe kullanılan ornamentlerin kökeninin Koban kültürü olduğu şeklinde yorumlamaktadır. Fakat son yıllarda çoğu bilim insanı Koban kültürüne ait karakteristik bronz baltalarin Kolhi baltalarının sadece bir varyasyonu oldugunu kabul etmektedir. Üzerinde oyma tekniği kullanılarak yapılmış figürleri olan en eski bronz eserler Kolhi medeniyetinin içinde kalan bölgelerde bulunmuştur (Hort ve Ude’de). Buluntulardaki hayvan ve çeşitli geometrik ornamentler Kolhi kültürüne tamamen yabancı motiflerdir.
Fakat bazı balta ve ok uçlarlarındakiler Kolhi kültürünün karakteristik elementlerini yansıtmaktadır. Kolhi kültütüne ait eserler (baltalar, kama, ok uçları, kemer, masif yüzükler, çengelli iğne) ve iğnelerin formu ve işlevi kültürün kendi özelliklerini yansıtan çeğitli hayvan ve birbiri ile akraba ornamentlerdir (Şekil.6.).
Kolhi-Baltalarında plastik işleme tekniği de kullanılmıştır. Bazan işlemenin tacını oluşturan, ayakları karına doğru çekilmiş bir hayvan motifi (Leopar ?) kullanılmıştır (Şekil.5., 3a) Bunun yanında at, boğa ve köpek resimleri de mevcuttur25. Kulunurchwa, Abhazya’nın Gudauta yakınındaki yerleşim yerinde, M.Ö. 8.-7. yüzyıllara ait kazı alanında çıkarılan bir baltanın üzerindeki plastik metodla işlenmiş agzı açık ve kulakları dik şekilde resmedilmiş bir köpek figürü bu süslemere güzel bir örnek teşkil edecek niteliktedir (Şekil.5., 4 ). Bu resimler bize köpek gravürlerini anımsatmaktadır26. Kolhi-Baltalarının en mükemmel örneklerinden biri de Sulori’de (Şekil. 1. Nr. 10) bulunan, başı miğferli (pyrigi’dekilere benzeyen), elinde hükümdar asası ve sırtında okları olan bir Kolhi atlısıdır (Resim.3., 3 ). Bu figürler "Atlı ve Büyükanne (Didinana)’’ şeklinde yorumlanmaktadır27.
Kolhi sanatında gravürlerin yanında metalden (bronz ve demir) oluşan renkli inkrustrasyonlar ve pastellerde mevcuttur. Bu teknikle yapılan işlemeler, baltalardaki işlemelerde kullanılan çizim stilinden çok az farklılık gösteren geyik ve köpek figürleri ile bezenmiştir.
Ude yerleşim yerindeki bir hazinede (Hort’te) bulunan üzerinde geometrik şekiller ve hayvan figürleri olan kemer tokası bu stilin en dikkate değer örneklerindendir. Bu kemer tokası M.Ö. 11.-12 yüzyllara aittir. Ancak bazı araştırmacılar bunun M.Ö. 13. yüzyılın son dönemi ile 12. yüzyılın ilk yarısına ait olabileceğini düşünmektedir28. Burada ilginç olan, sadece
inkrustrasyonda olmasına rağmen, demirin kullanılmasıdır. Metalurjik araştırmalarda yüksek seviyeye ulaşmış bu gelişimi ve hızlı tempoyu desteklemektedir. Çesitli, yüksek değerde alaşım, tarım aletleri, silah ve mücevher yapımında temel unsurdu. Geç Tunç Çağın ilk döneminde ağırlıklı olarak antimon alaşımları ve giderek artan bir orandada kalay alaşımı yaygın olarak kullanılıyordu. Metal işlemeciliğinde taştan döküm (kumtaşından) kalıpları, lehim gibi çeşitli komplike teknikler, çekme, kakma ve diğer metal işleme teknikleride kullanılıyordu29. Tunç Çağındaki metalurji merkezleri Çoruh havzası, Abhazya bölgesi ve Raça-Leçhumi idi. Bunun yanında lokal metalurji merkezleri de mevcuttu30.
___________________________________________________________________ 17. K'orije 1965, 10.
18. K'orije 1965, 99-100; Mik'elaje 1975, 36-38; A. Ramisvili 1974a, 93-95.
19. Detay için bkz. K'orije 1965,57,10-110; A. Ramisvili 1974a, 45ff.
20. Bu özgün tip bronz baltalar ilk kez kuzey Osetya’nın Koban yerlesim yerinde bulundu ve bu yüzden '' Koban baltasI'' adı verilmişti. Fakat daha sonra bu tip baltaların, özellikle çesitlilikleri ile, bol miktarda Bati Gürcistanda bulunması Baltaların bilim dünyasinda '' Kolhi baltaları'' olarak tanımlanmasına neden olmuştur (detaylı bilgi için bkz. O. Jap'arisje 1963).
21. Kolhi baltalarının detaylı typolojisi için bkz. O. Jap'arije 1963; K'orije 1965, 53ff.; A.Ramisvili 1974a, 55-58.
22.P'anc'ava 1972, 51-61.
23. O. Lort'k'ip'anije 1979a, 40.
24. P'anc'ava 1971, 1972, 1975; P'anc'ava ve digerleri 1978.
25. K'orije 1968, 76-77.
26. Traps 1962, 29-30; 1969-1970, 116.
27. Detay için bkz. O.Lort'k'ipanije 1986b, 83-84.
28. R. Abramisvili 1961, 348-349.
29. Tavaje ve Sakvarelije 1959, 54-62.
30. Jessen ve Kovalevski 1935; gobejisvili ve Jap'arije 1959, 142ff.; K'orije 1965, 121-152.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder